تاثیر اختلالات حسی در تاخیر کلامی کودکان پیچیده و در عین حال موضوعی است که توجه زیادی به آن نمی شود. در حالی که تأخیر در رشد گفتار اغلب به مشکلات حرکتی، محدودیت های شناختی یا مواجهه زبانی نسبت داده می‌شود، تحقیقات رو به رشدی تأثیر عمیق اختلالات پردازش حسی (SPDs) را بر توانایی کودک در کسب و بیان زبان نشان می دهد. هنگامی که جهان حسی به روش‌های غیر معمول درک، تفسیر یا پاسخ داده می‌شود، هماهنگی ظریف رشد گفتار می‌تواند به طور قابل توجهی مختل شود و منجر به مجموعه‌ای از چالش‌ها شود که به صورت تاخیر در مهارت های کلامی ظاهر می‌شوند.
برای درک این فعل و انفعال پیچیده و تاثیر اختلالات حسی در تاخیر کلامی کودکان، ابتدا باید عوامل کلیدی را تعریف کنیم. اختلال پردازش حسی که به عنوان اختلال عملکرد یکپارچگی حسی نیز شناخته می شود، یک وضعیت عصبی است که در آن مغز در دریافت و پاسخ به اطلاعاتی که از طریق حواس وارد می شود، مشکل دارد. این حواس نه تنها پنج مورد آشنا – بینایی، صدا، لامسه، چشایی و بویایی – بلکه حس عمقی (آگاهی بدن) و حس دهلیزی (تعادل و جهت گیری فضایی) را نیز در بر می گیرد. کودکان مبتلا به SPD ممکن است طیف وسیعی از مشکلات را از خود نشان دهند، از جمله واکنش بیش از حد (حساسیت بیش از حد)، کم‌پاسخگویی (حساسیت بیش از حد)، یا رفتارهای جستجوی حسی. آنها ممکن است برای تعدیل ورودی حسی تلاش کنند که منجر به اجتناب، کناره گیری یا ولع سیری ناپذیر برای احساسات خاص شود.
از سوی دیگر، گفتار عمل حرکتی تولید صداها برای انتقال زبان است. این شامل یک فعل و انفعال پیچیده از تنفس، آواسازی (ارتعاش تارهای صوتی)، رزونانس (تغییر صدا توسط دستگاه صوتی) و مفصل (حرکات دقیق لب ها، زبان، فک و کام) است. زبان، سیستم زیربنایی قواعد حاکم بر ارتباطات، شامل واژگان، دستور زبان و عمل شناسی (استفاده اجتماعی از زبان) است. در حالی که گفتار تجلی فیزیکی زبان است، این دو به طور جدایی ناپذیری به هم مرتبط هستند. برای اینکه رشد گفتار معمولی اتفاق بیفتد، کودک باید اطلاعات شنوایی (صداهای گفتاری) را به طور دقیق درک و پردازش کند، کنترل حرکتی دهانی کافی را توسعه دهد و برای برقراری ارتباط در یک زمینه اجتماعی انگیزه داشته باشد – که همه اینها می تواند به طور قابل توجهی تحت تأثیر مشکلات پردازش حسی باشد.
تاثیر اختلالات حسی در تاخیر کلامی کودکان
تأثیر SPD بر تأخیر گفتار چندوجهی است و بر مراحل و جنبه‌های مختلف توسعه ارتباطات تأثیر می‌گذارد. سیستم شنوایی را که سنگ بنای فراگیری زبان است، در نظر بگیرید. کودکان مبتلا به مشکلات پردازش شنوایی، یکی از ویژگی های مشترک SPD، ممکن است برای تمایز بین تفاوت های ظریف در صداهای گفتاری (واج ها) تلاش کنند. این می‌تواند منجر به چالش‌هایی در آگاهی واج‌شناختی شود، توانایی تشخیص و دستکاری صداهای زبان، که پیش‌روی مهمی برای خواندن و املا است، اما برای درک و تولید دقیق کلمات گفتاری نیز اساسی است. برخی کودکان ممکن است در درک دستورالعمل ها، گسترش دایره لغات خود و تولید صحیح کلمات مشکل داشته باشد که در نهایت به تاخیر در گفتار منجر شود. علاوه بر این، حساسیت بیش از حد به صداها می تواند به حالت دفاعی شنوایی منجر شود، جایی که حتی صداهای معمولی محیطی می تواند طاقت فرسا و ناراحت کننده باشد. این شرایط می تواند منجر به کناره گیری کودک از تعاملات اجتماعی شود، تمایلی به گوش دادن یا شرکت در ارتباط کلامی نداشته باشد، و به طور بالقوه اضطراب خود را در مورد صدا نشان دهد، و مانع از قرار گرفتن در معرض زبان و رشد آن شود. در مقابل، حساسیت کم به ورودی شنیداری ممکن است منجر به عدم توجه کودک به صداهای گفتاری، از دست دادن نشانه های زبانی مهم و نشان دادن عدم انگیزه برای پاسخ کلامی شود.
سیستم لمسی همچنین نقش حیاتی در رشد گفتار اولیه، به ویژه در حوزه حرکتی دهان ایفا می کند. حساسیت لمسی دهان، اعم از حساسیت بیش از حد و کم‌حساسیت، می‌تواند به طور قابل‌توجهی بر مهارت‌های تغذیه تأثیر بگذارد، که برای توسعه قدرت و هماهنگی ماهیچه‌های دهان لازم برای مفصل‌بندی است. کودکانی که حالت تدافعی لامسه دهانی دارند، ممکن است در خوردن غذا حساس باشند، بافت ها و سازگاری های مختلف را رد کنند، که می تواند رشد کنترل حرکتی دهان را محدود کند. همچنین ممکن است از اکتشافات دهان خودداری کنند، مانند اسباب‌بازی‌های دهانی، که راهی طبیعی برای نوزادان و کودکان نوپا است تا در مورد ساختار دهان خود بیاموزند و آگاهی حسی مورد نیاز برای گفتار را توسعه دهند. حساسیت بیش از حد در ناحیه دهان می تواند منجر به آگاهی ضعیف از لب ها شود.
سایر عوامل تاثیر اختلالات حسی در تاخیر کلامی کودکان
سیستم های حس عمقی و دهلیزی، که اغلب به عنوان “حواس پنهان” شناخته می شوند، نیز تأثیر قابل توجهی بر رشد گفتار دارند. حس عمقی، حس موقعیت بدن و حرکت، برای توسعه مهارت های برنامه ریزی حرکتی، از جمله توالی پیچیده حرکات مورد نیاز برای بیان، بسیار مهم است. کودکان مبتلا به مشکلات پردازش حس عمقی ممکن است به طور کلی با هماهنگی حرکتی دست و پنجه نرم کنند، و این می تواند به سیستم حرکتی دهان گسترش یابد و منجر به اختلال گفتار شود (همچنین به عنوان آپراکسی کلامی نیز شناخته می شود). این اختلال گفتار حرکتی با مشکل در برنامه ریزی و هماهنگی حرکات مورد نیاز برای تولید صداهای گفتاری، علیرغم داشتن قدرت عضلانی، مشخص می شود. سیستم دهلیزی، مسئول تعادل و جهت گیری فضایی، به کنترل و ثبات کلی حرکت کمک می کند، که به طور غیرمستقیم از حرکات حرکتی ظریف مفصل کننده ها پشتیبانی می کند. مشکلات در پردازش دهلیزی می تواند منجر به کنترل ضعیف وضعیت بدن و ثبات تنه شود و حفظ پایه فیزیکی لازم برای تولید گفتار واضح و کنترل شده را برای کودک دشوارتر می کند.
فراتر از سیستم های حسی فردی، ادغام اطلاعات حسی برای برقراری ارتباط موثر بسیار مهم است. گفتار فقط تولید صداها نیست. این شامل درک نشانه های غیر کلامی، تفسیر لحن صدا، و پاسخ مناسب در یک زمینه اجتماعی است. کودکان مبتلا به SPD اغلب با یکپارچگی حسی دست و پنجه نرم می کنند و پردازش چند ورودی حسی به طور همزمان و پاسخگویی هماهنگ را برای آنها دشوار می کند. به عنوان مثال، کودکی که در یک کلاس درس شلوغ تحت تأثیر محرک‌های دیداری و شنیداری قرار می‌گیرد، ممکن است برای تمرکز بر دستورالعمل‌های معلم یا شرکت در تعامل با همسالان تلاش کند و فرصت‌های او را برای یادگیری زبان و ارتباطات اجتماعی محدود کند. مشکلات در ادغام بازخورد حس عمقی و لمسی نیز می‌تواند بر رشد ژست‌ها و زبان بدن، که اجزای جدایی‌ناپذیر ارتباط غیرکلامی هستند، تأثیر بگذارد.
درمان تاخیر کلامی ناشی از اختلالات حسی
راهبردهای مداخله برای کودکان با تاخیر گفتار و مشکلات اساسی پردازش حسی باید هر دو جنبه را مورد توجه قرار دهد. درمان یکپارچگی حسی که توسط کاردرمانگران ارائه می‌شود، با هدف کمک به کودکان در پردازش و ادغام اطلاعات حسی بهتر، منجر به بهبود خودتنظیمی، توجه و مهارت‌های حرکتی می‌شود. این می تواند به طور غیرمستقیم از رشد گفتار با ایجاد یک پایه حسی پایدارتر برای یادگیری و ارتباط حمایت کند. گفتار درمانی، متناسب با نیازهای خاص کودک، ممکن است بر بهبود بیان، آگاهی واج شناختی، درک زبان و مهارت های زبان بیانی تمرکز کند. یک رویکرد مشترک بین آسیب شناسان گفتار زبان و کاردرمانگران برای اطمینان از هماهنگی مداخلات و رفع چالش های حسی اساسی که ممکن است بر پیشرفت گفتار تأثیر بگذارد، ضروری است. اصلاحات محیطی و پشتیبانی های حسی، مانند فراهم کردن فضاهای آرام، استفاده از وسایل کمک بصری، یا ترکیب ابزارهای حسی نیز می تواند به ایجاد یک محیط حمایتی تر برای ارتباط کمک کند.
نکات پایانی
شناسایی همپوشانی بین اختلال پردازش حسی و تاخیر گفتار نیازمند یک رویکرد جامع و چند رشته ای است. آسیب شناسان گفتار و زبان نقش مهمی در ارزیابی مهارت های گفتاری و زبانی کودک دارند، اما توجه به الگوهای پردازش حسی کودک نیز به همان اندازه مهم است. متخصصان کاردرمانی، متخصص در یکپارچگی حسی، می توانند ارزیابی های حسی کامل را برای شناسایی مناطق خاصی از اختلالات حسی انجام دهند. متخصصان اطفال و روانشناسان رشدی نیز ممکن است به فرآیند تشخیصی کمک کنند، به ویژه زمانی که شرایط همزمان مانند اختلال طیف اوتیسم (ASD) یا اختلال نقص توجه/بیش فعالی (ADHD) را در نظر می گیرند، که اغلب با تفاوت های پردازش حسی و چالش های ارتباطی بروز می کنند.
