لکنت زبان علل متفاوتی میتواند داشته باشد و در سنین رشدی متفاوتی میتواند بروز کند. وقتی کودک شما شروع به صحبت می‌کند، هیچ‌چیز لذت‌بخش‌تر از شنیدن صدای معصومانه و کلمات شیرین او نیست. اما اگر ناگهان کلمات گیر کنند، تکرار شوند یا با تلاش زیاد از دهان بیرون بیایند، ممکن است نگرانی‌هایی در ذهن‌تان شکل بگیرد. این پدیده همان چیزی است که به آن “لکنت زبان” گفته می‌شود. لکنت، اختلالی در روانی گفتار است که میتواند آغازگر چالش‌های ارتباطی در کودکان باشد و اگر به موقع شناسایی و درمان نشود، پیامدهای بلندمدتی را به همراه خواهد داشت.
لکنت زبان ، یک اختلال در جریان طبیعی گفتار است که در آن فرد در هنگام صحبت کردن دچار مکث، تکرار یا کشیدن صداها و کلمات می‌شود. در کودکان، این مشکل بیشتر در سنین ۲ تا ۵ سالگی ظاهر می‌شود، یعنی دقیقاً زمانی که مهارت‌های زبانی آن‌ها در حال توسعه است. البته باید توجه داشت که در بسیاری از کودکان، لکنت موقتی است و با رشد زبانی و گفتاری خودبه‌خود برطرف می‌شود. اما در برخی موارد، این مشکل پایدار باقی می‌ماند و نیاز به مداخله تخصصی دارد.
بارزترین موضوع در لکنت این است که اگرکودکتان به هر علتی دچار لکنت شد مداخلات زود هنگام گفتاردرمانی در کاهش نمره لکنت و همین طور مداخلات کاردرمانی در زمینه کنترل استرس و افزایش اعتماد بنفس کودک بسیار میتواند تاثیرگذارباشد. نباید از زمان بروز لکنت فاصله زیادی بگذرد در این صورت درمان تاثیرگذارتر خواهد بود.
انواع لکنت زبان
تکرار صداها یا کلمات: مانند گفتن “م-م-م-من می‌خواهم برم”.
کشش صداها: مثلاً “سسسسسلام”.
گیر کردن یا مکث‌های غیرطبیعی: کودک ممکن است برای چند ثانیه نتواند کلمه‌ای را بگوید.
حرکات بدنی همراه: مانند پلک زدن زیاد، لرزش لب یا فک هنگام تلاش برای گفتن یک کلمه.
این علائم می‌توانند در موقعیت‌های مختلف شدت و ضعف داشته باشند. برای مثال، کودک ممکن است هنگام صحبت با والدین روان صحبت کند، اما در جمع یا هنگام اضطراب، لکنت بیشتری نشان دهد.
علل و عوامل خطر
برخلاف تصور عمومی، لکنت زبان به دلیل ترس یا ضربه روانی ناگهانی ایجاد نمی‌شود. اگرچه عوامل محیطی نقش دارند، اما دلایل آن پیچیده‌تر و چند عاملی هستند. بیایید نگاهی دقیق‌تر به این دلایل داشته باشیم:
عوامل ژنتیکی
یکی از اصلی‌ترین دلایل لکنت، وراثت است. تحقیقات نشان داده‌اند که حدود ۶۰ درصد از کودکانی که لکنت دارند، یکی از اعضای خانواده‌شان نیز سابقه لکنت داشته است. این موضوع نشان می‌دهد که ژن‌های خاصی می‌توانند بر رشد طبیعی گفتار تأثیر بگذارند و احتمال ابتلای کودک به لکنت را افزایش دهند.
عوامل عصبی و مغزی
مطالعات تصویر‌برداری مغزی نشان داده‌اند که فعالیت بخش‌های خاصی از مغز در کودکان دارای این اختلال گفتاری با کودکان عادی متفاوت است. در این افراد، بخش‌هایی از مغز که وظیفه تولید زبان و گفتار را برعهده دارند، ممکن است با تأخیر یا اختلال عملکرد مواجه باشند. این اختلالات می‌توانند باعث عدم هماهنگی بین مغز و اندام‌های گفتاری شوند.
عوامل روان‌شناختی و محیطی
گرچه عوامل روان‌شناختی علت اصلی لکنت نیستند، اما می‌توانند شدت آن را افزایش دهند. برای مثال:
- اضطراب یا ترس‌های کودکی
- فشار بیش از حد برای صحبت روان
- مقایسه کودک با دیگران
- تنبیه یا تمسخر هنگام لکنت
همچنین برخی از کودکان که در محیط‌های پرتنش یا رقابتی بزرگ می‌شوند، احتمال بروز لکنت بیشتری دارند. نکته مهم این است که والدین نباید کودک را به خاطر لکنت سرزنش یا مجبور به صحبت کردن کنند؛ این کار معمولاً نتیجه معکوس می‌دهد.
علائم لکنت زبان در کودکان
تشخیص لکنت زبان در مراحل اولیه بسیار مهم است. هر چه زودتر مشکل شناسایی شود، روند درمان نیز ساده‌تر و سریع‌تر خواهد بود. اما چطور می‌توان متوجه شد که کودک فقط در حال یادگیری گفتار است یا واقعاً دچار لکنت شده است؟
علائم اولیه لکنت
در سنین پایین، برخی از کودکان هنگام صحبت کردن دچار تکرار یا مکث می‌شوند. این حالت اغلب به عنوان بخشی از روند طبیعی یادگیری گفتار شناخته می‌شود و معمولاً بعد از مدتی خودبه‌خود رفع می‌شود. با این حال، باید مراقب نشانه‌های خاصی بود:
- تکرار بیش از حد کلمات یا صداها
- تلاش زیاد برای شروع یک جمله
- مکث‌های طولانی و غیرطبیعی در وسط کلمات
نشانه‌های شدیدتر لکنت
اگر علائم کودک فراتر از تکرار ساده کلمات باشد و با نشانه‌های زیر همراه باشد، باید جدی گرفته شود:
- حرکات غیرعادی صورت هنگام صحبت
- تنش در عضلات گردن و فک
- خودداری از صحبت در جمع
- احساس خجالت یا اضطراب هنگام صحبت کردن
تفاوت بین لکنت عادی و نیازمند درمان
تشخیص اینکه لکنت کودک طبیعی است یا نیاز به درمان دارد، باید توسط متخصص گفتار درمانی انجام شود. اما اگر این اختلال:
- بیش از ۶ ماه ادامه داشته باشد
- شدت آن در حال افزایش باشد
- با علائم جسمی همراه باشد
در این صورت مراجعه به گفتاردرمانگر ضروری است. بسیاری از کودکان با مداخله زودهنگام به راحتی بهبود می‌یابند.
ارزیابی توسط متخصص گفتار درمانی
متخصص گفتاردرمانی ابتدا از طریق بازی و گفت‌وگوی ساده با کودک ارتباط برقرار می‌کند. سپس با استفاده از آزمون‌های خاص، الگوهای گفتاری کودک را بررسی می‌کند. این ارزیابی شامل موارد زیر است:
- سن شروع
- نوع و شدت علائم
- تاثیر بر زندگی روزمره
- عوامل محیطی و خانوادگی
بر اساس این ارزیابی، برنامه درمانی مناسب برای کودک طراحی می‌شود که ممکن است شامل تمرینات گفتاری، راهکارهای رفتاری و مشاوره با خانواده باشد.
راه‌های درمان لکنت زبان در کودکان
درمان این اختلال گفتاری یک مسیر تدریجی است که نیازمند صبر، پیگیری و همکاری خانواده و متخصصان است. خوشبختانه با پیشرفت‌های علمی، امروزه روش‌های متعددی برای درمان لکنت زبان وجود دارد که می‌توانند به کودک کمک کنند تا روان‌تر و با اعتمادبه‌نفس‌تر صحبت کند.
گفتار درمانی (Speech Therapy)
گفتاردرمانی مؤثرترین و رایج‌ترین روش درمان لکنت است. در این روش، متخصص گفتاردرمانگر با استفاده از تکنیک‌های خاص، به کودک یاد می‌دهد چگونه با آرامش، صحیح و بدون لکنت صحبت کند. برخی از تکنیک‌های مورد استفاده در جلسات گفتاردرمانی عبارتند از:
- تمرین تنفس عمیق و آرام
- کنترل سرعت گفتار
- تمرین‌های گفتاری برای روان‌سازی کلمات
- بازی‌های گفتاری برای کاهش اضطراب کودک
گفتاردرمانی نه‌تنها به بهبود فیزیکی گفتار کمک می‌کند بلکه به تقویت اعتماد به نفس کودک نیز منجر می‌شود.
نقش والدین در درمان
والدین نقشی حیاتی در موفقیت درمان دارند. نحوه برخورد والدین با کودک، میتواند به شدت روند درمان را تسریع یا کند کند. برخی از کارهایی که والدین می‌توانند انجام دهند شامل:
- گوش دادن با دقت به صحبت‌های کودک بدون قطع کردن
- پرهیز از تصحیح یا انتقاد گفتار کودک
- ایجاد محیطی آرام و بدون فشار برای صحبت
- الگوسازی صحبت روان در مکالمات روزمره
درمان‌های مکمل و مشاوره روان‌شناختی
در برخی موارد، نیاز به درمان‌های مکمل مانند مشاوره روان‌شناسی نیز وجود دارد، به‌ویژه اگر این اختلال گفتاری با اضطراب، خجالت یا ترس‌های اجتماعی همراه باشد. مشاوره روان‌شناسی میتواند به کودک کمک کند احساسات خود را بهتر مدیریت کند و اعتماد به نفس بیشتری به دست آورد.
سوالات متداول
سن شروع لکنت معمولاً چه زمانی است؟
بین ۲ تا ۵ سالگی، زمانی‌که کودک در حال یادگیری مهارت‌های گفتاری است.
آیا تنبیه یا سرزنش باعث تشدید لکنت می‌شود؟
بله، هرگونه فشار روانی یا سرزنش میتواند این اختلال گفتاری را بدتر کند.
آیا این اختلال در دختران کمتر از پسران است؟
بله، تحقیقات نشان داده‌اند پسران حدود ۴ برابر بیشتر از دختران دچار لکنت می‌شوند.
آیا بازی‌درمانی میتواند به درمان این اختلال شایع کمک کند؟
بله، بازی‌درمانی میتواند به کاهش اضطراب و ایجاد فضای گفتاری امن کمک کند.
آیا درمان در بزرگسالی هم امکان‌پذیر است؟
بله، اما درمان در سنین پایین موفقیت‌آمیزتر است. درمان در بزرگسالی معمولاً نیاز به زمان و انگیزه بیشتری دارد.
