اختلال بیش حسی (HPD) وضعیتی است که در آن افراد نسبت به محرک های حسی حساسیت شدیدی را تجربه می کنند. در حالی که همه ترجیحات و تحمل های حسی منحصربه‌فردی دارند، افراد مبتلا به اختلال بیش حسی ممکن است تجربه‌های روزمره برای آن ها چالش برانگیز باشد که منجر به ناراحتی، استرس و حتی درد فیزیکی قابل توجهی می‌شود. تصور کنید وارد اتاقی می‌شوید که در آن چراغ ها کورکننده به نظر می‌رسند، صدای تیک تاک ساعت احساس کرکننده‌ای می‌کند، و بوی عطر غیرقابل تحمل می‌شود – این همان چیزی است که یک فرد مبتلا به اختلال بیش حسی ممکن است هر روز آن را تجربه کند.
این اختلال می تواند یک یا چند حواس از جمله لامسه، صدا، بینایی، چشایی و بویایی را تحت تاثیر قرار دهد. اغلب با سایر شرایط عصبی و روانی همراه است و تشخیص و مدیریت آن را دشوار می کند.
اختلال بیش حسی یک وضعیت عصبی است که با پاسخ اغراق آمیز به محرک های حسی مشخص می شود. این مورد در دسته وسیع تر اختلالات پردازش حسی (SPD) قرار می‌گیرد، اما به طور خاص به حساسیت بیش از حد شدید اشاره می‌کند.
افراد مبتلا به HPD ممکن است ناراحتی شدید ناشی از محرک هایی را تجربه کنند که معمولاً توسط دیگران خفیف یا قابل تحمل در نظر گرفته می شوند. این اختلال می تواند تأثیر بگذارد:
- ادراک شنوایی (شنوایی): حساسیت به صداها، حتی صداهای کم حجم، که می تواند به عنوان بلندی غیر قابل تحمل یا حواس پرتی درک شود.
- ادراک بصری (دید): مشکل در نورهای روشن، سوسو زدن تصاویر یا صحنه های با تغییر سریع.
- ادراک لمسی (لمس): واکنش بیش از حد به بافت های خاص، مواد لباس یا حتی لمس سبک.
- ادراک بویایی (بو): حساسیت شدید به بوها، حتی بوهایی که دیگران به سختی متوجه آن می شوند.
- ادراک چشایی (طعم): واکنش‌های شدید به طعم‌ها، بافت‌ها یا دمای خاص غذا.
تأثیر HPD می تواند به طور قابل توجهی متفاوت باشد، از ناراحتی خفیف تا اضافه بار حسی شدید، که منجر به اضطراب، رفتارهای اجتنابی و کناره گیری اجتماعی می شود.
علل اختلال بیش حسی
علل دقیق این اختلال به طور کامل شناخته نشده است، اما تحقیقات نشان می دهد که عوامل متعددی ممکن است در توسعه آن نقش داشته باشند.
1. عوامل عصبی
تالاموس (که اطلاعات حسی را پردازش می کند) و قشر حسی (مسئول تفسیر ورودی حسی) ممکن است بیش فعال باشند.
عدم تعادل انتقال دهنده های عصبی، به ویژه شامل سروتونین، دوپامین، و گلوتامات، می تواند پاسخ های حسی را افزایش دهد.
مطالعات تصویربرداری از مغز نشان می دهد که افراد مبتلا به اختلال بیش حسی ممکن است دارای ارتباط بیش از حد در مناطق پردازش حسی مغز باشند.
2. تأثیرات ژنتیکی
برخی از افراد ممکن است حساسیت حسی بالا را از والدین خود به ارث ببرند.
جهش‌های ژنتیکی مرتبط با رشد عصبی (به عنوان مثال، جهش‌های مرتبط با اختلال طیف اوتیسم) ممکن است به افزایش حساسیت کمک کنند.
3. محرک های روانی و عاطفی
اضطراب و اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) می تواند سیستم عصبی را نسبت به محرک های حسی واکنش پذیرتر کند.
بازماندگان تروما ممکن است آگاهی حسی را به عنوان یک مکانیسم محافظتی افزایش دهند.
4. تأثیرات محیطی و توسعه ای
کودکانی که در محیط های بیش از حد محرک یا محروم از حس بزرگ شده اند ممکن است پردازش حسی غیرطبیعی داشته باشند.
تولد زودرس، قرار گرفتن در معرض سموم یا عفونت های اولیه می تواند در رشد حسی طبیعی اختلال ایجاد کند.
علائم اختلال بیش حسی
علائم HPD بسته به شدت بیماری می تواند از خفیف تا ناتوان کننده متغیر باشد.
1. علائم شنوایی
- حساسیت به صداهای بلند یا تکراری.
- مشکل در تمرکز در محیط های دارای نویز پس زمینه.
- پریشانی شدید احساسی یا جسمی ناشی از صداهای روزمره (مانند جویدن غذا، تیک تاک ساعت، مکالمات از راه دور).
2. علائم بصری
- ناراحتی با نورهای روشن، تصاویر با حرکت سریع یا چراغ های چشمک زن.
- مشکل در تمرکز بر روی الگوهای شلوغ یا محیط های بصری طاقت فرسا.
- سردرد یا فشار چشم به دلیل قرار گرفتن در معرض نور زیاد.
3. علائم لمسی
- بیزاری شدید از پارچه ها، برچسب ها یا بافت های خاص.
- واکنش بیش از حد به لمس سبک یا تماس فیزیکی.
- دشواری در تحمل تغییرات دما یا سطوح خاص (مانند مواد مرطوب، لباس های پشمی).
4. علائم بویایی و چشایی
- بیزاری شدید یا حالت تهوع ناشی از بوهای خاص.
- اضافه بار حسی به دلیل طعم قوی غذا، منجر به عادات غذایی خاص می شود.
- افزایش رفلکس هنگام مواجهه با بافت ها یا طعم های خاص.
5. علائم عاطفی و روانی
- اضطراب و تحریک پذیری در محیط های غنی از حس.
- رفتارهای اجتنابی، مانند امتناع از ورود به فضاهای شلوغ یا محیط های اجتماعی.
- خستگی و استرس ناشی از اضافه بار حسی مداوم.
شرایط مرتبط
HPD اغلب با سایر اختلالات عصبی یا روانپزشکی همراه است، از جمله:
1. اختلال طیف اوتیسم (ASD)
بسیاری از افراد مبتلا به اوتیسم مشکلات پردازش حسی را تجربه می کنند
2. اختلال پردازش حسی (SPD)
HPD به عنوان یک زیرگروه SPD در نظر گرفته می شود که بر نحوه تفسیر و واکنش مغز به ورودی حسی تأثیر می گذارد.
3. اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)
بازماندگان تروما اغلب افزایش حساسیت حسی، به ویژه به صدا و لمس را گزارش می دهند.
4. اختلال کمبود توجه و بیش فعالی (ADHD)
افراد مبتلا به ADHD اغلب با چالش های حسی مانند مشکل در فیلتر کردن نویز پس زمینه مواجه هستند.
مدیریت و درمان اختلال بیش حسی
در حالی که هیچ درمان واحدی برای HPD وجود ندارد، گزینه های درمانی مختلف می توانند به مدیریت علائم کمک کنند.
1. درمان یکپارچگی حسی
کاردرمانی طراحی شده برای کمک به افراد برای سازگاری تدریجی با محرک های حسی.
2. درمان شناختی رفتاری (CBT)
CBT به افراد کمک می کند تا اضطراب و ناراحتی عاطفی مرتبط با حساسیت مفرط را مدیریت کنند.
3. دارو
داروهای ضد اضطراب (SSRI ها، بنزودیازپین ها) می توانند به تنظیم پاسخ های احساسی به اضافه بار حسی کمک کنند.
داروهای ADHD (محرک ها، غیر محرک ها) ممکن است تمرکز را بهبود بخشند و حواس پرتی حسی را کاهش دهند.
4. اصلاح سبک زندگی
هدفون حذف نویز برای مدیریت حساسیت شنوایی.
عینک آفتابی یا نور کم برای حساسیت بصری.
پارچه های نرم و لباس های بدون درز برای راحتی لمسی.
5. تنظیم رژیم غذایی
برخی افراد از یک رژیم غذایی ضد التهابی غنی از اسیدهای چرب امگا 3 و منیزیم سود می برند.
سوالات متداول
1. آیا حساسیت بیش از حد در طول زمان بهبود می یابد؟
بله، با درمان و مکانیسم های مقابله ای، افراد می توانند در طول زمان خود را با محرک های حسی سازگار کنند.
2. آیا HPD همان اوتیسم است؟
خیر، اما چالش های پردازش حسی در اوتیسم رایج است. HPD می تواند به طور مستقل یا در کنار اوتیسم وجود داشته باشد.
3. آیا رژیم غذایی می تواند بر حساسیت حسی تأثیر بگذارد؟
بله، کمبودهای تغذیه ای و برخی حساسیت های غذایی می تواند بر پاسخ های حسی تأثیر بگذارد.
4. بهترین راه برای کمک به فرد مبتلا به HPD چیست؟
ایجاد یک محیط آرام و حمایت کننده و رعایت مرزهای حسی کلیدی است.
5. آیا دارو می تواند HPD را به طور کامل درمان کند؟
نه، اما داروها می توانند به مدیریت علائم اضطراب مرتبط و اضافه بار حسی کمک کنند.
